Rekonstrukcja, odbudowa, a może inna forma zagospodarowania tego terenu? Po wyroku sądu Góra Św. Marcina zyskała nowego właściciela, czyli Skarb Państwa, ale zarządzać tym miejscem będzie miasto Tarnów. Wobec tego pojawiły się pytania o dalsze kroki związane z tym terenem i o to, co dalej z ruinami zamku Tarnowskich. Przypomnijmy, że we wtorek 10 października …

W 1655 roku dotarli tu Szwedzi. Jednak polityka biskupów krakowskich oszczędziła mu wtedy wojennych emocji. W początku XVIII w. zamek stał się areną walk w wojnie domowej zwolenników króla Stanisława Leszczyńskiego z poplecznikami Augusta II Mocnego. Od XVII w. w zamku działał budzący grozę Trybunał Siewierski. Szafowano tu

Ruiny zamku biskupów krakowskich, dworek Gombrowiczów, kościół modrzewiowy w Bardzicach czy Skansen Leśnej Kolejki Wąskotorowej – zwiedzamy powiat radomski Wakacje to czas, kiedy chętniej wyjeżdżamy na różne, czasem dalekie wycieczki. Jednak warto poznać swoją małą ojczyznę. Tym razem z Gościem Radia Radom – dr Justyną Górską-Streicher, etnografem z Muzeum Wsi Radomskiej, autorką przewodnika subiektywnego zapraszamy do zwiedzania powiatu radomskiego. Powiat radomski Powiat radomski leży w południowej części województwa mazowieckiego. Został utworzony w 1999 roku. W jego skład wchodzą gminy: Pionki, Iłża, Skaryszew, Gózd, Jastrzębia, Jedlińsk, Jedlnia-Letnisko, Kowala, Przytyk, Wierzbica, Wolanów, Zakrzew i oczywiście miasto Radom, które jest siedzibą powiatu. W powiecie znajdują się cenione przyrodniczo obszary – 15 rezerwatów, Królewskie Źródła, Zagożdżon, Brzeźniczka, Miodne. Dla miłośników turystyki rowerowej w 2005 roku wyznaczono sieć szlaków rowerowych Puszczy Kozienickiej, która liczy 350 km. Składa się ona z 15 oznakowanych szlaków rowerowych o długości od 3 do 53 km. Okolice Iłży to nie tylko ruiny zamku, ale również interesujące obszary leśne wraz z niezamarzającymi źródłami. W kilkunastu miejscowościach powiatu znajdują się interesujące obiekty zabytkowe, kościoły, dwory, parki i inne miejsca związane z historią regionu. Najciekawsze to między innymi: ruiny zamku biskupów krakowskich w Iłży z XIV wieku, dworek Gombrowiczów we Wsoli z 1914 r., kościół modrzewiowy w Bardzicach z 1771 r., Skansen Leśnej Kolejki Wąskotorowej w Pionkach. Ciekawe są również mniejsze symbole-pomniki, jakie możemy spotkać w niektórych miejscowościach. I tak na rynku w Jedlińsku stoi pomnik raka. W miejscowości odławiano niegdyś wiele raków, które przyrządzano i podawano w tutejszej oberży. Raki łapane w Radomce były tak słynne, że opisywano je w XIX-wiecznych gazetach warszawskich. W Skaryszewie zaś stoi duży drewniany koń zabawka na kółkach. W Przytyku, jako pępku Europy – w miejscu oznaczającym środek kontynentu stoi studnia. Dużą atrakcją turystyczną powiatu jest również sztuczny zbiornik wodny w Domaniowie, wokół którego dynamicznie rozwija się działalność agroturystyczna. To doskonałe miejsce, by zregenerować siły, odpocząć nad wodą, skorzystać ze świeżego powietrza i gościnności gospodarzy. Co roku nad zalewem odbywa się Rowerowy Zjazd Gwieździsty. Więcej informacji na temat powiatu radomskiego znajdziecie w przewodniku napisanym przez dr Justynę Górską-Streicher – Tradycja Mazowsza powiat radomski. Przewodnik subiektywny. fot. Z przewodnika

plan zamku z połowy XVI wieku wg rekonstrukcja zamku i miasta w XV wieku wg A i R Sypków Historia Powstanie wczesnośredniowiecznego grodu z podgrodziem nad rzeką Mleczną datuje się w świetle badań archeologicznych na X wiek. Po raz pierwszy w źródłach pisanych Radom został odnotowany w 1155 roku, gdy był już zapewne siedzibą kasztelani. Około 1350 roku król Kazimierz Wielki przeniósł miasto na nowe miejsce, kilkaset metrów na północny – wschód od dawnej osady. Z jego inicjatywy rozpoczęto budowę miejskich murów obronnych i prawdopodobnie wraz z nimi także zamku, choć początkowo właściwsze byłoby określenie dworu (curia), jako iż w połowie XIV wieku założenie składało się tylko z pojedynczego budynku. Zamek był siedzibą starosty, podczas gdy kasztelan rezydował zapewne w starym grodzie na Piotrówce. Znaczenie zamku radomskiego podkreślały częste pobyty monarchów, począwszy od końca XIV wieku. Jego rozbudowa nastąpiła jeszcze w XV wieku, kiedy to został oddzielony od miasta własnym murem obronnym i wzniesiono dodatkowe wieże. Stał się on wówczas dla dynastii Jagiellonów ważnym przystankiem na drodze z Piotrkowa i Krakowa, a podczas nieobecności monarchy także miejscem pobytu dla członków królewskiej rodziny. Między innymi po śmierci Władysława Jagiełły przebywała w nim jego żona Zofia Holszańska, a później żona Kazimierza Jagiellończyka. Wśród najbardziej znanych ceremonii państwowych jakie odbyły się na zamku lub w jego pobliżu, wymienić można podpisanie aktu unii wileńsko – radomskiej w 1401 roku, hołd lenny wielkiego mistrza krzyżackiego Johanna von Tieffena z 1489 roku, czy uchwały sejmu „Nihil novi” z 1505 roku, ograniczające kompetencje prawodawcze monarchy. Nawet jeśli wydarzenia te nie miały miejsca na zamku to jednak ogromne delegacje urzędników i szlachty z orszakami musiały być, przynajmniej częściowo, rozlokowane na zamku. Wielokrotnie również przyjmowano na nim poselstwa czeskie, węgierskie, ruskie, mołdawskie i tatarskie, odbywały się także obrady sądu grodzkiego w którego gestii były ciężkie przestępstwa: gwałt, podpalenie, napaść na dom oraz napad na drodze publicznej. W latach 1510-1515 na polecenie króla Zygmunta Starego zamek został przebudowany i rozbudowany w stylu późnogotycko-renesansowym przez starostę radomskiego Mikołaja Szydłowieckiego. Przebudowa miała na celu stworzenie wygodnej rezydencji, w której król mógłby zatrzymywać się w czasie swoich podróży z Krakowa do Wilna. W latach 1563-1566 zamek był przymusowym miejscem pobytu Katarzyny Habsburżanki, odsuniętej przez męża Zygmunta Augusta. W 1655 roku warownia została spalona przez Szwedów, później była wielokrotnie remontowana i przebudowywana. Ostatni starosta Aleksander Potkański w 1787 roku dokonał modernizacji zamku w trakcie której zburzono piętro Domu Wielkiego. W XIX wieku zburzono mury obronne miasta, a wraz z nimi ostanie wieże zamkowe i mur z bramą. Przebudowano także zachowany do dziś parter dawnego zamku. Ze względów na zły stan rozebrany został także budynek gospodarczy, a na jego fundamentach wzniesiono nowy, istniejący do dziś. rekonstrukcja zamku w XVI wieku wg A i R Sypków plan najniższej kondygnacji domu zamkowego z czasów Kazimierza Wielkiego na podstawie badań z uzupełnieniami rys. Architektura Zamek radomski był typowym zamkiem miejskim, znajdował się bowiem w obrębie miejskich murów obronnych, zajmując niewielką wyniosłość w południowej części obwodu. Miał kształt prostokąta i od końca XIV lub początku XV wieku zamknięty był murem ze wszystkich stron. Mury początkowo zwieńczone były krenelażem, a od XVI wieku zadaszonym gankiem. Wyjątkiem był północny mur oddzielający zamek od cmentarza kościoła parafialnego, który nie posiadał w ogóle krenelażu, a zapewne także i chodnika dla straży. Brak jest także śladów fosy i wału od strony miasta. Od południa usytuowany był główny budynek zamkowy zwany wielkim domem. Była to najstarsza część zamku i początkowo jedyna jego budowla. Budynek wzniesiono w przyziemiu z kamieni eratycznych, a wyżej z cegły. Posiadał on wymiary 10,5×38 metra i był wysunięty na zewnątrz linii miejskich murów obronnych o 7,5 metra. Grubość jego ściany zewnętrznej wynosiła 2,5 metra. Była ona wzmocniona od strony zewnętrznej zapewne późniejszymi przyporami i sąsiadowała z fosą miejską. Miał trzy kondygnacje i drewniany krużganek od strony dziedzińca (od XVI wieku murowany), który służył do komunikacji między piętrami i pomieszczeniami (w XVI wieku wzniesiono również od strony dziedzińca wieżyczkę z klatką schodową). Sutereny służyły celom magazynowym jako spiżarnie, wysokie przyziemie prawdopodobnie pełniło funkcje administracyjne (w najstarszej fazie być może gospodarcze), a piętro rezydencjonalne i reprezentacyjne. W XIV wieku prawdopodobnie miał po trzy izby na kondygnacji, ułożone w jednym trakcie. Część z nich mogła posiadać sklepienia krzyżowo – żebrowe, większość kryły płaskie, drewniane stropy. Od strony wschodniej stykał się z wieżą (lub alkierzem) o wymiarach 7×8 metrów, wystającą poza obwód muru obronnego na około 4 metry, a więc mniej niż wielki dom. Nie jest znana jej pierwotna wysokość, być może była niższa od korpusu domu wielkiego lub o tej samej wysokości. Drugim, nieco późniejszym budynkiem na zamku był dom w narożniku północno – zachodnim zwany w XVI wieku „domem wedle bramy”. Miał on wymiary 20×10 metrów, nie posiadał piwnic, a jedynie dwie kondygnacje w których mieściły się pomieszczenia gospodarcze. Na parterze były to dwie kuchnie, w tym jedna z piecem chlebowym oraz sień ze schodami na piętro. Piętro skomunikowane było poprzez ganek na murze z domem wielkim. Od wschodniej strony budynek gospodarczy sąsiadował z wieżą bramną, której górna część wzniesiona była w konstrukcji szkieletowej. W XVI wieku na piętrze wieży mieściło się mieszkanie burgrabiego, prawdopodobnie skomunikowane z budynkiem gospodarczym. W XVI wieku zamek posiadał dwie narożne wieże, prawdopodobnie powstałe w XIV i XV wieku. Była to południowo – wschodnia, czworoboczna wieża zwana Białą (zapewne od koloru otynkowanych ścian) oraz czworoboczna wieża północno – wschodnia. Wieża Biała zapewne pierwotnie była XIV-wieczną otwartą od wewnątrz basztą, usytuowaną w ciągu obwarowań miejskich, a wchłoniętą w XV stuleciu w trakcie rozbudowy zamku i przekształconą w budowlę z pełnym obwodem murów. Kolejnym elementem zamku była wieża o konstrukcji szachulcowej (według lustracji z XVI wieku oblepiona gliną), wysunięta przed południowy obwód muru obronnego i połączona z nim drewnianym gankiem. Niegdyś przyjmowano, iż pełniła funkcję latryny (usytuowana była w fosie), lecz jej główną funkcją było zabezpieczenie furty w murze, prowadzącej do zamkowego folwarku. Latryny natomiast umieszczono na piętrze domu głównego. Często jako element zamku podaje się również wieżę, czy też raczej basztę pierwotnego obwodu murów miejskich, usytuowaną 30 metrów na zachód od domu wielkiego i wieży latrynowej w ciągu miejskich murów obronnych. Prawdopodobnie była wykorzystywana jako wiezienie. Stan obecny Zamek do dzisiejszego dnia w zasadzie nie przetrwał. Zachowały się jedynie piwnice (czyli średniowieczna najniższa kondygnacja) kryjące w sobie mury domu dużego. Budynek użytkowany jest obecnie jako plebania. Od strony południowej widoczne jest pięć niewielkich gotyckich okienek doświetlających najniższą kondygnację oraz fragmenty kamiennego parapetu i obramienia okna z czasów renesansu. Obecnie trwają prace remontowe mające odsłonić w piwnicach fundamenty zamku na potrzeby przyszłego muzeum historii zamku w Radomiu. relikty głównego domu zamkowego, fot. źródło Wikimedia Commons relikty głównego domu zamkowego, fot. źródło Wikimedia Commons pokaż zabytek na mapie powrót do indeksu alfabetycznego bibliografia: Lechowicz Z., Zamek w Radomiu, Radom 2012. Leksykon zamków w Polsce, red. Warszawa 2003. Olszacki T., Rezydencje królewskie prowincji małopolskiej w XIV wieku – możliwości interpretacji, “Czasopismo Techniczne”, zeszyt 23, 2011. Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego, red. Kielce 2005. Widawski J., Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa 1973.

Legenda głosi, że zamek został zbudowany na życzenie okrutnej księżnej Odosławy. Miał on służyć przede wszystkim do ukrycia zrabowanych przez jej rycerzy kosztowności. Dlatego właśnie mieści się tam tyle podziemnych korytarzy. W rzeczywistości zamek wzniósł biskup Jan Grot w pierwszej połowie XIV wieku. Wizytówką zamku jest wysoka cylindryczna wieża. Jest ona jednym z najstarszych zachowanych elementów konstrukcji. Pod koniec XIV wieku biskup Florian Mokrski zdecydował o otoczeniu go murami obronnymi. Rozbudowy dokonał biskup Filip Padniewski. Przemienił zamek w renesansową rezydencję oraz przerobił przedzamcze na zamek górny. Najdotkliwsze zniszczenia przyniósł Potop szwedzki oraz najazd wojsk księcia Siedmogrodu Rakroczego. W czasie zaborów Austriacy wykorzystywali zamek jako szpital wojskowy. Iłżę szczególnie warto odwiedzić na początku maja podczas corocznego turnieju rycerskiego. Zwiedzanie jest bezpłatne. Płaci się jedynie za wejście na wieżę. Cena to 1 zł za bilet ulgowy, 3 zł za bilet normalny.

Pierwsze wzmianki o rezydencji biskupiej w obecnym miejscu pochodzą ze schyłku XIV wieku. Budynek ów uległ zniszczeniu podczas pożaru w 1462 roku. Za panowania kardynała Zbigniewa Oleśnickiego (1423–55) pałac rozbudowano i otoczono murem. W XVI stuleciu pałac dwukrotnie przebudowywano: po raz pierwszy w okresie panowania Piotra Tomickiego, kiedy to dobudowano tylne skrzydło pałacu, drugi raz u schyłku wieku za rządów Piotra Myszkowskiego. Z tych czasów zachowała się kolumnowa loggia na parterze, oraz jeden z portali w krużgankach wiodący do apartamentów biskupich. W 2 ćwierci XVII stulecia miała miejsce gruntowna rozbudowa siedziby przeprowadzona przez biskupa Piotra Gembickiego. Powstał wówczas wczesnobarokowy budynek na planie nieregularnego czworokąta skupiony wokół dziedzińca, z szeroką fasadą południową flankowaną w narożach belwederami. Z tego okresu pochodzi obecny portal wejścia od ul. Franciszkańskiej. Podobny znajdował się od strony zachodniej, przy ul. Wiślnej, pełniący funkcję wejścia głównego. U schyłku XVII w. za czasów biskupa Jana Małachowskiego przebudowano skrzydło zachodnie; pamiątką po nim są płaskorzeźbione w stiuku. herby biskupa umieszczone w sieni, na sklepieniu. W takim stanie pałac zachował się do XIX wieku. Pałac otrzymał nowy kształt za czasów biskupa Jana Pawła Woronicza, który urządził w nim romantyczne muzeum poświęcone dziejom ojczyzny. Najważniejszym miejscem był tzw. Gabinet Historyczny, kryjący część szczątków Bolesława Chrobrego. Ściany zdobiły cykle obrazów o tematyce historycznej pędzla Michała Stachowicza i Franciszka Smuglewicza. W lipcu 1850 roku budowla uległa znacznym zniszczeniom w wyniku wielkiego pożaru Krakowa. Odbudowano ją dopiero w latach 1865–68. Kolejna restauracja pałacu miała czas za rządów kardynała Albina Dunajewskiego, kiedy to w latach 1881–84 architekt Tomasz Pryliński odnowił pałac w duchu renesansowym. W latach 1964- 78 w pałacu mieszkał Karol Wojtyła, wyprowadził się wówczas, gdy został wybrany na papieża. Odwiedzając Kraków podczas wszystkich pielgrzymek do Polski wybierał pałac jako miejsce odpoczynku. Zasłynął spontanicznymi, nieoficjalnymi wystąpieniami do tłumów wiernych, zgromadzonych przy ul. Franciszkańskiej, na placu przed kościołem Franciszkanów i okolicach. Za każdym razem zwracał się do wiernych z umieszczonego tuż ponad barokową bramą wjazdową okna. U schyłku życia tłumy wiernych modliły się za papieża przed pałacem. Po jego śmierci przez kolejne dni przed pałacem składano kwiaty, różnego rodzaju pamiątki i zapalano znicze. Przed pałacem często organizowane są czuwania, koncerty, natomiast „okno papieskie” przyozdobione jest wizerunkiem Jana Pawła II. Na dziedzińcu pałacu znajduje się pomnik Jana Pawła II ufundowany i wykonany przez Jole Sensi Croci. Pałac Biskupi w Krakowie jest siedzibą kurii metropolitarnej. Znajduje się przy ul. Franciszkańskiej. Zdjęcia wykonano w październiku 2007 roku. Portal wjazdowy i Okno PapieskieWidok od dziedzińcaPomnik Jana Pawła IIKartusz herbowyOkno Papieskie

Ruiny zamku biskupów krakowskich ⭐ Internet live bidding Visit Check prices 🔷 Lictyuj w OneBid. English Miasta polskie 23. Patriotyczne 7.

Miasto Bodzentyn założył biskup Bodzanta herbu Poraj w roku 1355 przenosząc tu siedzibę dworu myśliwskiego z Tarczka. Początkowo na miejscu obecnego zamku powstał zameczek drewniany . Niestety budowla ta uległa szybko zniszczeniu i następca biskupa Bodzanty, biskup Florian z Mokrska jeszcze przed 1380 rokiem zbudował murowany gotycki

Oprac.: dr hab. Rafał Zapłata, prof. ucz.* Opublikowano: r. WSTĘPZamek biskupów krakowskich w Iłży to obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych woj. (radomskiego) mazowieckiego pod nr 96/A/81, decyzją z 18 marca 1981 r., poddany w ostatnim czasie (od 2019 r.) szeroko zakrojonym działaniom konserwatorskim, związanym z zabezpieczeniem, jak i odtworzeniem części murów, a zarazem udostępnieniem społeczeństwu. W/w działania poprzedzają i/lub kształtują na bieżąco (1) idea i koncepcja systemowego, kompleksowego, długoterminowego oraz wieloaspektowego podejścia (przedsięwzięcia), jak i (2) badania naukowe, prace dokumentacyjno-inwentaryzacyjne, ekspertyzy techniczno-konserwatorskie itp., a także (3) prace konserwatorsko-odtworzeniowe, jak również (4) działania o charakterze ekspozycyjno-uczytelniającym relikty historycznego założenia. Zachowane mury zamku w Iłży do 2021 r. znajdowały się w stanie katastrofalnym, groziło im osunięcie oraz dalsza degradacja. Powyższa sytuacja była nie tylko efektem naturalnych procesów wietrzenia, ale i niepodejmowanych prac zabezpieczających. Przeprowadzone w 2021 r. prace miały na celu konstrukcyjne zabezpieczenie ruin zamku w Iłży, a więc przede wszystkim ich oczyszczenie, wzmocnienie, uzupełnienie i osłonięcie. Działania pn. „Projekt konserwacji i odtwarzania części murów zamku górnego w Iłży w zakresie niezbędnym dla zachowania i ustabilizowania konstrukcji zabytku” realizowano przy współfinansowaniu: (1) z budżetu Województwa Mazowieckiego w ramach instrumentu wsparcia zadań ważnych dla równomiernego rozwoju województwa mazowieckiego, (2) ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach zadania Ochrona zabytków pn. „Iłża, zamek górny (1327-1347): prace konserwatorskie i restauratorskie, odtworzenie części murów zamku górnego”, (3) ze środków budżetu państwa – „Dotacja celowa na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków udzielona przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków” pn. „Projekt konserwacji i odtwarzania części murów zamku górnego w Iłży w zakresie niezbędnym dla zachowania i ustabilizowania konstrukcji zabytku”, a także (4) ze środków Gminy Iłża. Kolejne działania przeprowadzone w 2022 r. pn. „Projekt architektoniczno-budowlanym tymczasowego zabezpieczenia muru przy wieży na zamku górnym w Iłży” (autor – EMGIEprojekt Sp. z A. Żabikowski, M. Kobryn, inwestor – Gmina Iłża, wykonawca – Kamieniarka Sp. nadzór konserwatorski – Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków w Warszawie) były finansowane ze środków Gminy Iłża. Autorem głównego projektu budowlanego pt. „Projekt konserwacji i odtworzenia części murów zamku górnego w Iłży w zakresie niezbędnym dla zachowania i ustabilizowania konstrukcji zabytku” (2020 r.) było Biuro Inżynierskie Anna Gontarz-Bagińska z Gdańska, inwestorem wykonanych w 2021 r. prac była Gmina Iłża, wykonawcą w/w prac firma Goplan-art Sławomir Huzarewicz z Warszawy, a instytucją prowadzącą nadzór konserwatorski nad przedsięwzięciem był Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków w Warszawie. W/w prace nie zostały zakończone i stanowią pierwszy etap długofalowych działań. Stan ruiny przed czerwcem 2021 r. (Fot.: Gmina Iłża)Widok na zamek czerwiec 2022 r. (Fot.: Gmina Iłża) UDOSTĘPNIENIE DLA TURYSTÓW Liczne zapytania, jak i oczekiwania płynące ze strony społeczeństwa, instytucji, mediów itp., skłoniły Gminę Iłża do udostępnienia zamku dla ruchu turystycznego w czerwcu 2022 r., mimo trwającego w/w przedsięwzięcia – programu zabezpieczenia i odtworzenia części murów założenia zamkowego. Podjęta – choć niełatwa – decyzja włodarzy miasta, stanowi odzew na oczekiwania społeczne, odsłaniając w pewnym sensie kulisy prac konserwatorsko-odtworzeniowych, jak i sam postęp prac, a zarazem stopniowo ujawniając wyłaniające się w nowej odsłonie wspaniałości zamku w Iłży. Sytuacja ta przede wszystkim stwarza możliwość obcowania społeczeństwa z obiektem, który nie uzyskał jeszcze finalnej – końcowej formy, a zarazem ukazuje odbiorcom, kształtującą się nową (długo oczekiwaną) propozycję zabezpieczenia, udostępnienia i uczytelnienia obiektu – wybranych jego elementów. To dość nietypowa sytuacja, która jednak działa na rzecz bieżącego zapoznawania społeczeństwa z podjętymi działaniami, uwidaczniając jednocześnie ogrom kolejnych – niezbędnych prac, jakie stoją przed Gminą Iłża. Otwarcie obiektu dla ruchu turystycznego wpisuje się w szereg inicjatyw, które mają na celu zapoznanie społeczeństwa ze skalą przedsięwzięcia, zmianą w zestawieniu z wyglądem i stanem obiektu przed czerwcem 2021 r.. Obserwując z dzisiejszej perspektywy zamek, a zwłaszcza ruch na zamku, od dnia jego otwarcia tj. od 4 czerwca 2022 r., można uznać, że podjęto się kilkunastodniowej próby otwarcia zamku górnego, celem przetestowania funkcjonowania obiektu przy obecności zwiedzających. Formuła zwiedzania większej części zabytku (część obiektu – terenu nadal nie jest dostępna) podczas nieprzerwanie realizowanego programu konserwacji i badania zabytku, nie jest czymś wyjątkowym, ale z pewnością czymś nowym dla zamku w Iłży. Swoisty test funkcjonalności – zarówno turyści, jak i zarządcy obiektu – zdali pozytywnie. W obliczu takiej sytuacji władze gminy i miasta Iłża zdecydowały się na kontynuowanie udostępniania obiektu turystom, starając się prowadzić w taki sposób bieżące działania badawczo-konserwatorskie, aby w jak najmniejszym stopniu ograniczały lub zakłócały ruch turystyczny. Z pewnością kolejne dni, tygodnie i miesiące wskażą dalsze kierunki i strategie udostępniania wzgórza zamkowego przy jednoczesnej obecności na tym terenie turystów oraz specjalistów (zespołów konserwatorskich, ekip porządkowych czy zespołów naukowych). OBECNY STAN ZABYTKU Obecna kondycja zabytku jest efektem przede wszystkim burzliwych losów historycznego założenia zamkowego, stanu ruin (przed podjęciem ww. inicjatywy w 2019 r.), a także zrealizowanych prac (zwłaszcza w 2021 i 2022 r.), będąc jednocześnie jednym z kolejnych etapów planowanych działań przy obiekcie. Całe założenie zamkowe to trwała ruina, gdzie nadal dostrzegamy liczne, postępujące procesy destrukcyjne, potrzeby zabezpieczania i uczytelniania dawnej zabudowy zamkowej. Należy podkreślić, że wiele fragmentów zamku górnego – ich obecny stan to przede wszystkim forma zabezpieczenia, konstrukcyjnego wzmocnienia, czy też wstępnego scalenia obwodu muru (działanie przypominające betonowy wieniec, który spina budynek). To również efekt podjętej próby, polegającej na wyeksponowaniu bryły obiektu lub innych elementów. Stan przejściowy (bo tak należałoby określić to, z czym spotykamy się obecnie na zamku)wielu fragmentów dawnego obiektu – ich forma, konstrukcja itp. to również efekt widzenia i realizowania – w perspektywie najbliższych lat – zaplanowanych działań, i na bieżąco modyfikowanej oraz wzbogacanej koncepcji ochrony zamku. Interdyscyplinarny zespół – składający się z zarządców, specjalistów itp. – działający na rzecz konserwacji i odtworzenia zamku biskupów krakowskich w Iłży, podejmuje często trudne decyzje, chwilowo dyskusyjne, rodzące polemikę, nawet i krytykę, ale decyzje, które generują w wielu sytuacjach przejściową formę, będącą niejako środkiem w realizacji zamierzonego celu. A cel – a więc finalny efekt – to coś, na co musimy jednak jeszcze cierpliwie poczekać. Ponieważ proces konserwacji i odtwarzania obiektu zabytkowego składa się z licznych działań, w tym dotychczas jeszcze nie przeprowadzonych prac, a planowanych, warto zatem spojrzeć na obecny stan obiektu, jak na swego rodzaju dzieło jeszcze niedokończone. Zarówno wykończenia lica muru, jak i otwory komunikacyjne zamku (bramy, drzwi i okna), a także korona murów, stanowią obecnie – w licznych przypadkach – przejściową formę, która w przyszłości uzyska zakładany kształt i wykończenie. Jaki, o tym będzie można się przekonać dopiero za jakiś czas, a co szerszemu odbiorcy pozostawimy w sferze domysłów, z odrobiną niedopowiedzenia, rezerwując sobie prawo do – jak liczymy – pozytywnego zaskoczenia. Uchylając rąbka tajemnicy, dodajmy, że na zamku w Iłży planowane jest zastosowanie anastylozy – czyli np. umieszczenia w niektórych otworach drzwiowych i okiennych fragmentów zabytkowej kamieniarki – w otworach, które obecnie przybrały formę dyktowaną przede wszystkim uwzględnieniem konstrukcyjnej stabilność i ciągłości obiektu, zabezpieczeniem oryginalnych fragmentów, czy też stworzenia minimalnej formy umożliwiającej zwiedzanie obiektu przez turystów. To co pozostawiła nam przeszłość po dawnym obiekcie, jest wypadkową kilku procesów: (1) budowy, przebudowy itd. – podczas funkcjonowania obiektu, (2) destrukcji budulca – podczas funkcjonowania obiektu, jak i w okresie przejściowym oraz późniejszym (okresie przemiany doprowadzającej do zaniku pierwotnych funkcji) oraz (3) ochrony – w okresie po zaniku pierwotnej funkcji (okresie nabierania nowych funkcji – w wyniku adaptacji np. funkcji ekspozycyjnych), a więc w okresie, w jakim zamek obecnie istnieje. Przede wszystkim liczne przebudowy obiektu wyryły w historycznym założeniu swego rodzaju eklektyczną formę architektoniczną, czego przykładem są często stare elementy (np. gotyckie), zachowane w nowej bryle (nowożytnej – renesansowej). Dodając do tego rezultat procesów destrukcyjnych, dostrzeżemy wyłaniające się materialne pozostałości dwóch stylów architektonicznych, w rzeczywistości nigdy w takiej formule nie istniejące w przeszłości – nigdy tak nie zaprojektowane. I właśnie ten kolejny element – bezimienna destrukcja kształtowała przez lata zamek, stawiając nas obecnie w niezwykle trudnej sytuacji – przyjęcia spuścizny, a zarazem ochrony materialnego dziedzictwa o niezaplanowanym – niezaprojektowanym charakterze. Stając w obliczu w/w sytuacji, dokonujemy zatem wyboru, decyzji, które można by rzec, są wyrazem działania kolejnego – tym razem zespołowego – architekta, kształtującym obiekt, jego otoczenie, z jednoczesnym wydobyciem przeszłego wymiaru, wraz z nutą współczesnych rozwiązań. Warto również dodać, że proces konserwacji i uczytelniania, to proces podejmowania trudnych decyzji – optymalnych, ale jednych z wielu możliwych. Taki proces – wieloletni – to często poczynania wymagające stopniowych zabiegów, ale i bieżących modyfikacji. To również działania będące efektem bieżącej sytuacji, środków pozostających do dyspozycji inwestora, jak i zmagań z czasem – z procesami destrukcyjnymi. Konserwacja i odtwarzanie zabytków architektury to lekcja pokory i cierpliwości oraz umiejętnych obserwacji, polegających na analizie tego, co dzieje się na bieżąco z obiektem, jak i otoczeniem (np. procesy osiadania gruntu itp.), to również umiejętność wprowadzania korekt, niezbędnych zmian i uzupełnień. Warto dodać, że została zamówiona specjalistyczna opinia, której celem jest ocena wykonanych w 2021 r. prac, jak i tych wcześniejszych, a także wskazanie kierunków dalszych działań konserwatorskich. PRZEDE WSZYSTKIM ZABEZPIECZANIERuina zamku biskupów krakowskich – stan obiektu – to obecnie wypadkowa kilku elementów i określonych procesów, w tym (1) ogólnej koncepcji konserwacji i wzmocnienia obiektu, (2) autorskich projektów, badań itp., (3) stanu zachowania reliktów, (4) uwarunkowań, w jakich funkcjonuje ruina, (5) okoliczności w jakich prowadzone były – są prace (w tym przepisów prawa budowlanego, środków finansowych itp.) i przede wszystkim zespołowej pracy, która wymaga licznych dalszych działań. Przyświecająca inicjatywie troska o zabezpieczenie zabytku, to najważniejszy element dotychczasowych zabiegów, które umożliwiły zabezpieczenie wielu zabytkowych fragmentów murów. Podwyższenie murów – w postaci odtworzeniowej nadbudowy – ma charakter konstrukcyjnego scalenia rozpadających się oryginalnych fragmentów zamku. Warto podkreślić, że w wielu miejscach rdzeń zabytkowego muru był odkryty, stąd aby uniknąć dalszej jego degradacji i penetracji przez wodę, podjęto decyzję o częściowym podwyższeniu murów (co też zakładały wszystkie wcześniejsze projekty konserwacji zamku w Iłży). Odtworzeniowa nadbudowa muru, jest przede wszystkim zabiegiem spajającym zabytkową tkankę, osłaniającym oryginalne elementy, ale też i zabezpieczeniem dawnej bryły – próbą materialnego przypomnienia o majestatycznej formie dawnej rezydencji (niestety nawet zabezpieczona ruina na poziomie przyziemia nie odda, nie uczytelni tego w odpowiedni sposób – nie zabezpieczy przed zapomnieniem). Zakres prac jakie dotychczas przeprowadzono to w rzeczywistości działania jakie objęły jedynie niewielką część całego założenia zamkowego. Warto podkreślić, że podjęte działania konserwatorsko-odtworzeniowe objęły jedynie mniejszą część pierwotnej zabudowy samego zamku górnego, a zarazem nieznaczną część całego założenia. W przybliżeniu można to zilustrować porównując powierzchnię zabudowy objętą pracami konserwatorskimi, do powierzchni całkowitej (przybliżonej) całego założenia. Pod względem powierzchni można oszacować, że dotychczasowe prace (od 2021 r.) prowadzono na powierzchni (w przybliżeniu) około 1 100 m², gdzie powierzchnia zamku górnego (parter) to obszar wielkości (wraz z piwnicami i dziedzińcem) około 1 800 m² (tam również nieeksponowane podziemne relikty dawnej zabudowy). Uwzględniając piętro i kolejne kondygnacje (zwłaszcza wież), mamy łącznie – dla zamku górnego – przybliżoną powierzchnię około 3 500 m², a nawet może i 4 000 m² (przyjmując hipotetycznie kolejne kondygnacje jakie mogły istnieć dla tzw. domu wielkiego). Zatem dotychczas objęto pracami jedynie około 25% pierwotnego założenia zamku górnego. Obszar całego założenia zamkowego (wraz z częścią fosy, do granicy zachowanych murów i/lub wyniesień ziemnych, nie uwzględniając kolejnych kondygnacji budynków zamku dolnego) to powierzchnia około 15 tysięcy m² (!), zatem w skali całego założenia pracami objęto jedynie około 7% powierzchni zabytkowej – uwzględniając prace z 2015 r., konserwacja i odtworzenie obiektu z ostatnich lat oscyluje w granicach jedynie 10% w skali całego założenia. Pozornie niewielki zakres przestrzenny (objętościowy) dotychczasowych działań, jest jednakże wielkim krokiem w ochronie obiektu. W tym miejscu warto również wspomnieć o licznych ekspertyzach i badaniach, jakie poprzedziły inicjatywę z 2021 r., a także jej towarzyszyły czy też są realizowane w 2022 r. (o tym wstępnie i szerzej mówi tekst „Bieżące prace na zamku – wprowadzenie. Od koncepcji, przez badania i projekt, po realizację” ). Dodajmy, że badania, jak i ekspertyzy to integralny element procesu konserwatorskiego, przewidywany również w kolejnych latach programu ochrony i udostępniania ruiny zamku w Iłży. To działania, które były, są i będą prowadzone w powiązaniu z współczesną polityką konserwatorską, literaturą przedmiotu oraz obowiązującymi zasadami i przepisami (patrz przykładowe publikacje w zestawieniu końcowym). Najogólniej prace konserwatorskie i wzmacniające oryginalne mury zamku w Iłży to przede wszystkim: (1) oczyszczenie lica ścian oraz murów z roślinności, zanieczyszczeń itp. oraz częściowo wtórnych przemurowań, (2) usunięcie wtórnych zapraw cementowych, degradujących zabytek w skutek uwalniania szkodliwych soli oraz niewłaściwej pracy fizyko-chemicznej z oryginalnym materiałem wapiennym, (3) uzupełnianie spoin zaprawą wapienną, (4) przemurowań fragmentów, w których zaprawa została wypłukana lub silnie osłabiona, powodując obluzowanie budulca, (5) zasłonięcie licznych elementów zabytkowych, takich jak np. mur czy zabytkowe posadzki. Większość materiałów wykorzystywanych do konserwacji zabytkowych murów to analogiczne do tych, stosowanych w okresie budowy czy przebudowy np. kamień, zaprawy, ceglane posadzki. Warto dodać, że odkryte w trakcie prac relikty tynków, posadzek czy detalu architektonicznego zabezpieczano. Dotychczasowe prace to również działania mające na celu podkreślenie – wyeksponowanie historycznej bryły obiektu, a zarazem udostępnienie części obiektu turystom. UCZYTELNIENIE I EKSPOZYCJA Obok prac zabezpieczających na zamku w Iłży wiele z działań ukierunkowanych jest równolegle na uczytelnienie obiektu, jego bryły, zarysu itd.. Warto podkreślić, że ruina zamku do czerwca 2021 r., niejednokrotnie była nieczytelna dla zwiedzających, wprowadzała zakłopotanie i nieoczywistość w rozumieniu dawnej konstrukcji budowlanej, jak i w jego funkcjonalności. Próba odtworzenia niektórych elementów to krok w stronę swoistego zabezpieczenie w pamięci zbiorowej – w pamięci społecznej np. rozmiaru założenia. Ten proces – realizowany stopniowo – przybierający obecnie również przejściową formę, ma na celu przywrócenie w pewnym stopniu dawnego charakteru obiektu – jego przestrzeni. Zdając sobie sprawę ze złożonego charakteru zamku – jako gotyckiej, a zarazem renesansowej budowli – podejmowane są starania, na rzecz pogodzenia uczytelnienia jednego stylu, z uniknięciem zamazania drugiego. Uczytelnić to znaczy (1) wyeksponować, ukazać np. na powierzchni terenu, te elementy założenia, które zachowały się w formie podpowierzchniowych reliktów – fundamentów, (2) ukazać przynajmniej fragmentarycznie rozmiar i formę obiektu poprzez odtworzenie muru, w końcu to również (3) umiejętnie ukazanie dwóch stylów architektonicznych, nie zawsze szukając rozwiązań o materialnym wymiarze. Uczytelnić to również znaczy dokonać wyboru, wyeksponować niektóre fragmenty obiektu, zgodnie z zachowanymi reliktami, możliwościami technicznymi, jak i określonym stylem architektonicznym, wpisując w obiekt niejednokrotnie architektoniczno-historyczne niedopowiedzenia. Otwarcie zamku górnego dla ruchu turystycznego, wzbogacono warstwą informacyjną w formie tablic graficzno-tekstowych, które umożliwiają samodzielne zwiedzanie części obiektu. To pierwsza tego typu forma wzbogacenia obiektu o treść, której dotychczas brakowało. Docelowo zarządca obiektu planuje wzbogacić przekaz informacyjny, wprowadzając tego typu elementy w innych miejscach wzgórza zamkowego, również na zamku dolnym. Kolejnym nowym elementem na zamku górnym jest wieloelementowa wystawa, która ma na celu przybliżenie zwiedzającym historii obiektu, osób związanych z zamkiem, czy zabytków pozyskanych w trakcie licznych badań archeologiczno-architektonicznych, jakie prowadzono na zamku w Iłży. Choć wystawa w swym wymiarze skromna – ale za to rozbudzająca apetyt turysty, a zarazem mobilizująca do dalszych działań zespołu autorskiego – stanowi zalążek większej ekspozycji, jaka jest planowana na wzgórzu zamkowym. Wystawa jest wypełniona obiektami, które mogą zadowolić nawet wybrednego zwiedzającego, czego przykładem jest ekspozycja cennych znalezisk w gablotach wystawienniczych czy prezentacja multimedialna z trójwymiarowa studnią zamkową, przenosząca odbiorcę w zabytkową głębię. Nowy element na zamku górnym to zalążek lapidarium zamkowego, które stanowi krok w stronę rozpoznania, pozyskania, zabezpieczenia, zadokumentowania i odtworzenia zabytkowych detali architektonicznych. Fragmenty kamieniarki, które uległy oddzieleniu od obiektu, trafiając w przeszłości w różne miejsca wzgórza (i nie tylko), uzyskują obecnie pierwszą w historii zamku scaloną formę ochrony (znaczna część elementów zabytkowych – kilkaset fragmentów – znajduje się obecnie w magazynach Gminy Iłża). Taki sposób postępowania z zabytkowymi elementami umożliwia zarazem ich eksponowanie szerszemu gronu, jak i ochronę. Elementami towarzyszącymi ekspozycji są również repliki obrazów biskupów krakowskich związanych z zamkiem, tablice informacyjne o w/w osobach, jak również wystawa prac malarskich z wizerunkami zamku czy historyczne stroje z epok charakterystycznych dla zamku – średniowiecza i nowożytności – prezentowane nie tylko na wystawie. Ekspozycję wzbogaca również wystawa plansz z fotografiami zamku sprzed czerwca 2021 r., na których można zapoznać się ze stanem obiektu, jaki istniał przed pracami konserwatorsko-odtwarzającymi, i dostrzec zmiany, jak i efekt zaproponowanych prac zabezpieczających ruiny. Część z oryginalnych elementów – zabytkowych murów, skryła się za powłoką nadbudowanych elementów, co stanowi jedno z typowych rozwiązań w takich sytuacjach, a co właśnie powoduje, że cenne fragmenty dawnego założenia nie są już tak narażone na działanie warunków atmosferycznych, procesów destrukcyjnych itp.. Obecnie zamek górny to przestrzeń, która nabiera kształtu zbliżonego do historycznego, z dziedzińcem zamkowym i częściowo odtworzonymi pomieszczeniami parterowymi, z wieżą zamkową, czy z historycznym ciągiem komunikacyjnym, którego zwieńczeniem jest obecnie odtworzona częściowo wieża bramna i wjazd bramny. Zamek górny to w końcu nowa forma obcowania z zamkiem, jak i otoczeniem. Platforma widokowa kreśli znakomitą perspektywę na panoramę wspaniałego miasta, wraz z nową scenerią i plenerem dla miłośników fotografowania, malarstwa i nie tylko. Zaprojektowane drewniane tarasy, w postaci samonośnej konstrukcji, nieingerującej w zabytkową substancję, to nowa forma udostępnienia zamku ruchowi turystycznemu. Poza tym, sama konstrukcja wykonana jest głównie z drewna (nawiązująca do typowego materiału w dawnym budownictwie), co też pozwala na łatwy jej demontaż. Nie zapominając o zamku dolnym, warto podkreślić, że plan zamku na tablicach informacyjnych (nie tylko wnikliwym obserwatorom) ujawnia odrobinę wyników z tegorocznych badań geofizycznych na wzgórzu zamkowym, które pozwoliły odkryć np. dokładną lokalizację licznych dawnych budynków i murów, jakie skrywają się dziś pod powierzchnią terenu – czekając na (ich przynajmniej częściowe) zbadanie archeologicznymi metodami. Dla spacerowiczów i miłośników wypoczynku na dziedzińcu dolnym uporządkowano teren, utrzymując obszar w dotychczasowej formule zarezerwowany dla pokazów rycerskich. Zwiedzający obecnie ma możliwość dostania się na zamek dolny trzema ścieżkami, a na zamek górny jedną, odnowioną ścieżką prowadzącą przez sztucznie usypaną w XX w. ziemną rampę, która przecina suchą fosę zamkową. Dla turysty przygotowano punkt informacji turystycznej, z pamiątkami i materiałami dotyczącymi zamku biskupów krakowskich, jak i miasta Iłża czy regionu. Nie zapominając o jej wysokości wieży zamkowej (która w ostatnim czasie zyskała kolejną podporę przy przylegającej do niej murze), warto podkreślić, że zamontowana w 2022 r. konstrukcja wprowadza dodatkowe elementy zabezpieczające również dla turystów wspinających się schodami na wysokość ponad 20 metrów. Tutaj również warto nadmienić o kolejnej i nowej atrakcji dla zwiedzających – studni zamkowej – okrytej w 2009 r. i badanej w latach 2019-2021. Kto odważny zajrzy do jej wnętrza na głębokość ponad 22 metrów. Dodatkową atrakcją zamku górnego, jak i całego założenia zamkowego, jest nowe oświetlenie, które uczytelnia obiekt po zachodzie słońca, tworząc niepowtarzalną i nieznaną dotąd aurę, która kształtuje nowe i niepowtarzalne wrażenia z pobytu na zamku. Oświetlenie podkreśla nie tylko mury zamkowe, ale również inne elementy takie jak np. wnętrze studni zamkowej. ZAKOŃCZENIEPodsumowując należy uznać, że ruina zamku w Iłży w ostatnich latach zyskała grono osób, instytucji, jak i środków finansowych, działających na rzecz jej systemowej ochrony i zabezpieczania. Zabytek w końcu doczekał się rozpoczęcia szeroko zakrojonych prac konserwatorskich, działań związanych z lepszym udostępnieniem obiektu społeczeństwu, a także inicjatyw badawczych (co bardziej szczegółowo omówi inny tekst). Można uznać, że to dopiero początek, ale jakże ważny w całym procesie konserwatorskim. Obecnie zamek to pełniejsza oferta dla turystów, obszar kontynuowanych działań konserwatorsko-badawczych, i częściowo już zabezpieczona ruina. Postulowane w programach, jak i w literaturze przedmiotu wykorzystanie potencjału zabytkowej warowni dla ruchu turystycznego przybiera na sile, kształtując kolejne elementy zagospodarowania i uzbrojenia terenu (np. zaplecze sanitarne, organizacja tras zwiedzania – wyłożenie części ścieżek turystycznych grysem budowlanym, elementy nagłośnienia, oświetlenia i monitoringu, stanowiące część systemu nadzoru i zabezpieczenia obiektu). Zarządca obiektu w najbliższych planach przewiduje prace konserwatorskie wieży zamkowej, działania zabezpieczające relikty od strony miasta, dalsze prace porządkowe i monitorujące wzgórze zamkowe, jak i zabytkowe mury. Choć na ogłaszanie pełnego sukcesu całego – wieloletniego przedsięwzięcia jeszcze za wcześnie, to już obecnie możemy dobrze ocenić i docenić pozytywny, a zarazem ochronny wpływ wielu wykonanych zabiegów konserwatorskich (np. ostatnia ulewa w Iłży nie pozostawiła złudzeń – utworzony kanał dla wód opadowych zadziałał doskonale). Nie bez znaczenia w kwestii oceny sytuacji są również wyrażane opinie przez mieszkańców gminy i miasta Iłża, jak i turystów, którzy od pierwszych dni udostępnienia zamku w 2022 r. niezwykle pozytywnie oceniają dotychczasowe działania, jaki i efekt prac (np. zacytujmy wybrane komentarze z fanpage’a zamku w Iłży – „super rewitalizacja”, „pięknie”, „to jest „miód na moje serce”, „cudownie”). Zachęcam do zapoznania się z materiałem ilustracyjnym do powyższego tekstu, który dodatkowo ukazuje skalę działań i zmian na zamku w Iłży. Zamek górny jest otwarty dla zwiedzających codziennie w godz. 8:00-20:00 (z wyłączeniem niektórych dni w roku), wzgórze zamkowe w godz. 6:00-22:00. Zarządca obiektu przewiduje dodatkowe formy zwiedzania również po zmierzchu, wieczorowa porą, w ramach dodatkowych inicjatyw. Bilety dla zwiedzających sprzedawane są w kasie zamkowej – informacji turystycznej, a środki uzyskane z ich zakupu mają być przeznaczane na utrzymanie i rozwój zamku, zatem warto dołożyć się do tak szczytnych celów. Poza samodzielnym zwiedzaniem, można skorzystać z grupowego zwiedzania z przewodnikiem (w cenie biletu), które jest planowane w określonych godzinach weekendami, a także z dodatkowego indywidualnego i grupowego zwiedzania z przewodnikiem, za dodatkową opłatą, po uprzednim dopełnieniu niezbędnych formalności. Planując wizytę na zamku, warto zapoznać się z „Regulaminem”, a także skorzystać z dostępnych informacji w Internecie. Wszelkie informacje i szczegóły nt. ww. spraw można uzyskać przede wszystkim: (1) na stronie zamku – (2) w informacji turystycznej w Iłży – (3) w Muzeum Regionalnym w Iłży – (4) a także w Centrum Kultury i Turystyki w Iłży – Wszystkich, którzy jeszcze nie byli na zamku, serdecznie zapraszam – w imieniu Zespołu – do odwiedzenia perły zabytkowej architektury w Iłży, a tych którzy już byli, do zaplanowania ponownej wizyty, gdyż co jakiś czas planowane są różne imprezy czy ekspozycyjne modernizacje. WYBRANE I WYKORZYSTANE MATERIAŁY:Archiwalna dokumentacja fotograficzna wzgórza i zamku biskupów krakowskich – zbiory prywatne autora, zbiory udostępnione przez Gminę Iłża, Muzeum Regionalne w Iłży, a także inne instytucje, wraz z zasobami dostępnymi K., Trochonowicz, M., 2021, Wykorzystanie i funkcjonowanie ruin zamkowych w Iłży. Teka Komisji Architektury, Urbanistyki I Studiów Krajobrazowych, 17(2), 45-54. OCHRONY HISTORYCZNYCH RUIN” /zasady ochrony historycznych ruin/ przyjęta Uchwałą Walnego Zgromadzenia Członków PKN ICOMOS w dniu 4 grudnia 2012 zielona. Zamek Iłża,1966 [archiwum NID].Karta zielona. Ruiny zamku – baszta Iłża, 1966 [archiwum NID].Lewicki J., 1997, Dzieje i architektura zamku w Iłży. Problematyka badawcza i konserwatorska, (w:) Siedziby biskupów krakowskich na terenie dawnego woj. sandomierskiego, Kielce, s. J., 2009, Aktualne problemy konserwatorskie zamków biskupów krakowskich, (w:) Zamki, grody, ruiny. Waloryzacja i ochrona, (red.) M. A. Lewicka, Warszawa-Białystok, s. J., 2018, Ochrona i konserwacja ruin – przemiany metod na przykładzie Mazowsza, „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego” (6), s. 117-134 – J., 2020. Konserwacja zabytków na Mazowszu wobec nowych wyzwań i zmian teorii konserwatorskiej. Architectus, [online] (1(61)), s. 99–114. Dostępny w: – badań architektonicznych wraz z ekspertyzami technicznymi i konserwatorskimi oraz programem prac konserwatorskich ruin zamku górnego w Iłży”, 2019, zespół – festgrupa, Warszawa.„Projekt konserwacji i odtwarzania części murów zamku górnego w Iłży w zakresie niezbędnym dla zachowania i ustabilizowania konstrukcji zabytku”, 2020, Biuro Inżynierskie Anna Gontarz-Bagińska, Gdańsk.„Regulaminu przebywania na wzgórzu Zamku Biskupów Krakowskich w Iłży położonego przy ulicy Podzamcze w Iłży”, 2022 – J., 2011, Problematyka konserwatorska dawnego zamku biskupów krakowskich w Iłży, (w:) Iłża miasto biskupów krakowskich na tle regionu. Materiały z sesji naukowej poświęconej dziejom regionu iłżeckiego pod tytułem „Przeszłość w służbie przyszłości”, Iłża, s. 127-140Szmygin B. (red.), 2015, Vademecum konserwatora zabytków, Warszawa – Materiał przygotowano również na podstawie konsultacji i spotkań z przedstawicielami inwestora, wykonawcy oraz przedstawicieli MWKZ w R., 2022, „Bieżące prace na zamku – wprowadzenie. Od koncepcji, przez badania i projekt, po realizację” – *Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Przykład działania zastosowanego środka hydrofobizującego – tworzącego powłokę ochronną na koronie muru. Krople wody nie wsiąkają w głąb muru – spływają lub odparowują. Zdjęcie ukazuje również utworzoną instalacje odgromową. Fot. R. ekspozycji zamkowej. Fragment detalu architektonicznego z lapidarium zamkowego. Fot. R. ZapłataPrzykład ekspozycji zamkowej. Pomieszczenie ze studnią, tablica informacyjna oraz ekranem dla prezentacji ekspozycji zamkowej. Gabloty z eksponatami – zabytkami ruchomymi pozyskanymi podczas badań archeologicznych na terenie zamku. Fot. R. ZapłataWarstwa informacyjna na zamku to tablice ilustracyjno-tekstowe nt. poszczególnych elementów zamku (obecnie tylko górnego – plany dotyczą całego założenia), jak i informacji organizacyjnych na zamku. Fot. R. turystyczna – kasa zamkowa z osobą w rekonstrukcji stroju średniowiecznego (zespół CKiT jest obecny przez cały czas otwarcia zamku górnego). Fot. R. wejścia na zamek górny – sztuczna, ziemna rampa wyłożona grysem budowlanym. For. R. Zapłata.

W latach 1983-1990 przeprowadzone zostały w tym miejscu kompleksowe badania archeologiczne, a prace ziemne odsłoniły ruiny trzynastowiecznego zamku biskupów krakowskich. Dzięki tym odkryciom 30 października 1990 roku utworzony został tutaj rezerwat archeologiczny.

Do Sławkowa zawitaliśmy zwiedzając okolice w ramach naszego rodzinnego projektu „50 zabytkowych miejsc 50 km od Katowic”. Wiadomo, obiekty które mogą poszczycić się dobrze zachowanymi murami przyciągają tłumy turystów. Niepozorne pozostałości zamku biskupów krakowskich przywitały nas zaś ciszą i spokojem. Rezerwat archeologiczny na terenie którego znajdują się ruiny, jak i sam Sławków, pozwoliły nam spędzić spokojne niedzielne popołudnie z dala od zgiełku miasta. ✥ Historia Zamku w Sławkowie ✥ Ruiny przez setki lat skryte były w głębi ziemi. Dopiero prace archeologiczne prowadzone w latach 1983-1990 odkryły w pagórku, potocznie nazywanym przez mieszkańców „zamczyskiem”, relikty archeologiczne, sięgającego swą historią do II połowy XIII w. To właśnie wtedy, z inicjatywy biskupa krakowskiego Pawła z Przemankowa rozpoczęto prace budowlane warowni obronnej, przerwane na rok z powodu uwiezienia biskupa i przejęcia jego dóbr przez księcia Leszka Czarnego. Co prawda budowla szybko wrócił do pierwotnego właściciela, ale pięć lat później biskup znów został uwięziony, tym razem przez księcia śląskiego Henryka IV Probusa, a dobra zostały przekazane już na stałe burgrabiemu Henrykowi z Woszowa. Kolejnym biskupem krakowskim i jednocześnie właścicielem zamku został Jan Muskata. Mając w planach utworzenie własnego księstwa biskupiego znacznie rozbudował on zamek, tworząc tu swoją główną siedzibę i oddając go w lenno królowi czeskiemu Wacławowi II. W skutek swych antypolskich działań doprowadził do konfliktu z Władysławem Łokietkiem, który w 1309 r. po zbrojnej i politycznej porażce biskupa przejął finalnie jego dobra. Kolejnym biskupem krakowskim urzędującym na zamku był Jan Grot, który musiał borykać się z okupacją Sławkowa najpierw przez czeskie wojska króla Jana Luksemburczyka, a następnie armię węgierską, prowadzoną przez króla Karola I Roberta. Skończyło się to interwencją papieską Jana XXII, który nakazał wycofanie wszelkich wojsk z terenów kościelnych. Zamek rozgrabiły również najazdy husyckie w latach 1433-1434, a upadku dopełniły polsko-morawskie wojska w 1445 r. Bowiem osobisty konflikt wójta Sławkowa, Michała Guni, z Janem Świeborowskim sprawiły, że oddziały walczące u boku Kazimierza Jagiellończyka z Krzyżakami, zniszczyły miasto wraz z zamkiem. Po tym wydarzeniu nie odzyskał już dawnej świetności, choć jego rekonstrukcji podjął się tuż przed śmiercią biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki. Z czasem funkcje siedziby biskupów przejął wybudowany niedaleko dwór zwany obecnie „Lamusem”, a sam zamek popadał w ruinę i został ostatecznie rozebrany w pierwszej połowie XVIII-go wieku. ✥ Ciekawostki ✥ ➸ Relikty zamku w Sławkowie, które można zwiedzać to pozostałości wieży mieszkalnej, bramy, wału ziemnego, fosy oraz tajemnego przejścia tzw. „wycieczki".➸ Zabytek jest jednym z najstarszych przykładów warowni obronnej na terenie południowej Polski.➸ Sławków, jako jedno z nielicznych miast w Polsce, miał nadane prawa miejskie siedemset lat temu. Według legendy osadę Sławków założył rycerz o imieniu Sławko. ✥ Jak dojechać do ruin Zamku w Sławkowie✥ Ruiny Zamku biskupów krakowskich w Sławkowie znajduje się w powiecie będzińskim, w województwie śląskim. Lokalizacja: ul. Browarna, 41-260 Sławków. Dojazd: Trasą DK 94, 30 km od Katowic lub 58 km od Krakowa. Ruiny znajdują się na obrzeżach miasta. Wejście na teren rezerwatu archeologicznego znajduje się przy skrzyżowaniu ulic Browarnej i Staropocztowej. Parking: Nie ma bezpośredniego parkingu pod zamkiem. Trzeba poszukać miejsc w okolicy. Można też zaparkować na rynku w Sławkowie i przejść się do ruin klika minut spacerkiem (na rynku znajdują się kawiarnie i publiczne toalety). ✥ Praktyczne informacje ✥Godziny otwarcia: Codziennie od godz. 10:00 -18:00. Ceny biletów: wejście internetowa: ✥ Atrakcje Sławkowa ✥ Nie tylko dla samych ruin zamku warto się wybrać do Sławkowa. To miasteczko jest pełne historycznych zabytków i pięknych okoliczności przyrody. Początki osadnictwa w tym rejonie sięgają VIII w. i związane są z wydobyciem kruszców, a sławkowska starówka wpisana jest do rejestru w Sławkowie warto więc jeszcze zobaczyć:✥ układ rynku, który przetrwał bez większych zmian od średniowiecza oraz znajdujące się przy nim zabytkowe zabudowania i studnię,✥ Austerię - karczmę z XVIII w.✥ dwór biskupów krakowskich prawdopodobnie z XVIII w. zwany "Lamusem",✥ plebanię z końca XVIII w. ✥ Niedaleko ✥ Masz ochotę na dalszą podróż? Zobacz co jeszcze jest w okolicy Sławkowa: ➸ Zamek w Rabsztynie ➸ Zamek Ogrodzieniec ➸ Gród Birów ➸ Ruiny Zamku rycerskiego w Bydlinie

- Права на фотографии принадлежат их авторам или владельцам. Ilza ruiny Ilza, 2013 Wieza zamku w Ilzy Niebo nad Ilza Ilza, the castle tower Ilza Ilza castle ruins Ilza zamek w Ilzy Ilza - widok z rynku miasta na ruiny zamku biskupow krakowskich Sunset in the castle ruins

Siewierz - galeria zdjęć, zdjęcia, atrakcje i zabytki Nowe zdjęcia Turniej rycerski 2014 Siewierz Widok z wieży zamkowej Siewierz Zamek Siewierz Dodaj zdjęcie Wyświetlono 1-9 z wszystkich 41 znalezionych zdjęć1 2 3 4 5 Następna » Siewierz - galeria zdjęć, zdjęcia, atrakcje i zabytki Galeria zdjęć Siewierza zawiera zdjęcia ulic, placów, atrakcje turystyczne, pomniki i zabytki. Zdjęcia Siewierza można wyświetlać po wybraniu miasta Siewierz z listy lub po kliknięciu w miasto Siewierz na mapie Polski. W celu powrotu do galerii zdjęć po wyświetleniu pojedynczego zdjęcia, należy kliknąć w zdjęcie Siewierza. Tagi: Siewierz - galeria zdjęć, zdjęcia, atrakcje i zabytki - mapa Polski, plan miasta, turystyka, Siewierz zdjęcia, galeria zdjęć, mapa, ulice. Wszystkie informacje o miejscowościach (np. dane miejscowości, opisy i zdjęcia miejscowości, linki, odległości między miastami) tworzą bazę danych stanowiącą utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Kopiowanie i powielanie bazy danych bez uprzedniej zgody autora jest zabronione. Nielegalne wykorzystanie bazy danych lub jej fragmentu jest zabronione. Wszelkie prawa zastrzeżone © 2008-2022 Firma Delta Tomasz Ćmakowski, korzystanie z serwisu oznacza akceptację i

9ikt.

j7l31knyt3.pages.dev/87

j7l31knyt3.pages.dev/97

j7l31knyt3.pages.dev/59

j7l31knyt3.pages.dev/54

j7l31knyt3.pages.dev/6

j7l31knyt3.pages.dev/75

j7l31knyt3.pages.dev/7

j7l31knyt3.pages.dev/32

miasto w powiecie radomskim z ruinami zamku biskupów krakowskich